Chrzanów (województwo lubelskie)
50°46′20″N 22°36′10″E/50,772222 22,602778| wieś | |
 Stary i nowy kościół | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
15 |
| Kod pocztowy |
23-305[4] |
| Tablice rejestracyjne |
LJA |
| SIMC |
0789192[5] |
Położenie na mapie gminy Chrzanów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu janowskiego  | |
| 50°46′20″N 22°36′10″E/50,772222 22,602778[1]
| |
Chrzanów – wieś sołecka[6] w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie janowskim, w gminie Chrzanów[5][7]. W latach 1975−1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 1643 mieszkańców[8] i była największą miejscowością gminy Chrzanów.
Obecnie Chrzanów administracyjnie dzieli się na cztery części (I i II to dawny Chrzanów Szlachecki, zaś III i IV – Chrzanów Ordynacki). Do miejscowych zabytków należy zaliczyć unikatowy na Roztoczu okólnik (budynki: mieszkalny i gospodarcze zamknięte w czworoboku), stare dłubane w jednym pniu ule leżące i stojące (zwane kłodami), drewniany kościół parafialny pod wezwaniem św. Jacka wybudowany w 1932 r. ze składek parafian i wiatrak koźla z 1924 r. Nazwa miejscowości pochodzi zapewne od słowiańskiego imienia Chrzan.
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0789200 | Chrzanów Czwarty | część miejscowości |
| 0789217 | Chrzanów Drugi | część miejscowości |
| 0789223 | Chrzanów Pierwszy | część miejscowości |
| 0789230 | Chrzanów Trzeci | część miejscowości |
| 0789246 | Dąbrowa | część miejscowości |
| 0789252 | Zawygonie | część miejscowości |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze wzmianki na temat miejscowości pochodzą z roku 1377. Wtedy to król Ludwik Węgierski nadał wieś Dymitrowi z Goraja, podskarbiemu i późniejszemu marszałkowi Królestwa. Na początku XV w. w wyniku podziału dóbr Chrzanów trafi w ręce bratanków możnowładcy, dziedziców ze Stojanie. Wieś prawa wołoskiego, położona była w drugiej połowie XV wieku w województwie lubelskim[9]. W 1508 r. wieś, będąca własnością Firleja, została przeniesiona na prawo magdeburskie. W roku 1531 – 33 Chrzanów posiadał 8 łanów kmiecych, był także folwark[10]. W I połowie XVI w. następuje podział wsi na dwie części. Właścicielami jednej części zostali Gorajscy, zaś drugą przejął W. Sieneński. Sprzedał on z kolei swoją część Stanisławowi Górce, wojewodzie poznańskiemu. Po śmierci tego ostatniego ta część wsi przeszła w ręce Jana Zamoyskiego w 1596, który wcielił ją do swojej ordynacji. Sprzedaż dóbr Zamojskiemu spowodowała konflikt z rodziną Gorajskich. W 1598 r. zbrojni nasłani przez ordynata najechali na dobra Gorajskiego w Chrzanowie. W XVI w. wzrosła powierzchnia upraw, która w 1626 r. liczyła 38,5 łana. Po bezpotomnej śmierci Teodora Gorajskiego część wsi dostała się w 1665 r. w ręce Teofili Rejowej (później Fredrowej). W 1693 r. z kolei została ona sprzedana Stanisławowi Szczuce, referendarzowi koronnemu. Wojny wieku XVII w. przyniosły daleko idące spustoszenie wsi. Odłogiem leżało blisko 70 łanów ziemi uprawnej. W 1661 r. w części szlacheckiej pozostało 19 gospodarzy. w tym I (Jędrzej Michałek). Na początku XVIII w. w części ordynackiej była arenda, karczma i folwark. W XVIII i XIX w. Chrzanów kilkakrotnie zmieniał właściciela. 1807 r. w części ordynackiej znajdowały się: 2 karczmy i folwark, chłopi zaś posiadali: 40 wołów, 56 koni, 223 krów, 66 świń, 98 owiec, 68 pni pszczół i 45 sadów z drzewami owocowymi włościanie odrabiali części pola pańszczyznę, a z części płacili czynsz. W 1827 r. Chrzanów liczył 893 mieszkańców. W połowie XIX w. w części szlacheckiej osadzono, na drobnych działkach, kilkunastu gospodarzy żydowskich, którzy zajmowali się także tkactwem. Gospodarka pańszczyźniana była przyczyną skarg na nadmiar powinności inwentarskich. Skargi podnosili chłopi także z powodu ulewnych deszczy, które zniszczyły im grunty. W związku z tym prosili o zmniejszenie im podatków. Rok 1864 r. przyniósł ukaz uwłaszczenia, w wyniku którego 212 gospodarzy otrzymało na własność 42 hektary 99 mórg pola. Największy nadział otrzymał Stanisław Stanicki – 45 mórg. W 1864 r. powstała gmina Chrzanów (istnieje ona do dziś – z krótką przerwą w latach 1977-1981), w jej skład wchodziło 14 wsi i 6 folwarków. W XIX w. istniał browar, duże dochody przynosiło pszczelnictwo. Oprócz Żydów Chrzanów zamieszkiwali także prawosławia (byli unici). Pod koniec XIX w. rozprzedano część gruntów folwarcznych położonych w części szlacheckiej. W okresie międzywojennym powstała szkoła, straż pożarna (1927 r.), Parafia św. Jacka w Chrzanowie (1932 r.). Według spisu powszechnego z roku 1921 miejscowość Chrzanów posiadała 384 domów i 2371 mieszkańców w tym 6 żydów, jednego rusina i 2 osoby innego wyznania[11].
Podczas II wojny światowej Chrzanów był silnym ośrodkiem partyzantki (Bataliony Chłopskie) We wrześniu 1943 r. oddział Batalionów Chłopskich spalił urząd gminy i wykonał egzekucję na nauczycielu za kolaborację. W okolicach wsi funkcjonował pod ziemią szpital polowy. Po II wojnie światowej miejscowość przeżywała rozwój – nastąpiła elektryfikacja. Wybudowano bitą drogę do Janowa Lubelskiego i Goraja (lata 60.), zwodociągowano wieś. W 1977 r. odbywały się uroczyste obchody z okazji 600-lecia Chrzanowa.
Obiekty użyteczności publicznej[edytuj | edytuj kod]
Według informacji z Oficjalnego serwisu Gminy Chrzanów[12]. W miejscowości Chrzanów I funkcjonuje Ośrodek Zdrowia, zatrudniający lekarza ogólnego rodzinnego, pediatrę i stomatologa. Obecnie Ośrodek ten ma charakter niepubliczny. W Chrzanowie znajdują się także:
- Stacja paliw ze sprzedażą części zamiennych,
- Bank Spółdzielczy,
- Placówka Poczty Polskiej,
- Rewir Dzielnicowych Policji,
- Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”,
- Zakład piekarniczy,
- Restauracja
- Usługi weterynaryjne,
- Nauka jazdy
- Młynarstwo oraz przerób gryki
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 16732
- ↑ Wieś Chrzanów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-02-03], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-02-03].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 156 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-23].
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-04-23].
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Grzegorz Jawor, Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000, s. 212, 222.
- ↑ Stanisław Kuraś- SHGL. Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, oprac. S. Kuraś (Dzieje Lubelszczyzny, 3),. „Dzieje Lubelszczyzny, 3”. Lublin 1998.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. IV, Województwo lubelskie, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1924 [dostęp 2015-05-08].
- ↑ Oficjalny serwis Gminy Chrzanów
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. IV, Województwo lubelskie, Warszawa 1924, s. 36.
- Tarnawski A., Działalność gospodarcza Jana Zamoyskiego (1572–1605), Lwów 1935, s. 21–22, 59–61, 131.
- Bataliony Chłopskie na Lubelszczyźnie (1940–1944), Lublin 1962, s. 80, 161–162, 286, 304.
- Grynwasser H.: Kwestia agrarna i ruch włościan w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku, Warszawa 1935, s. 141.
- Baran Z.: Dzieje wsi Branew, Sandomierz 1999, s. 24–25.
- Ćwik W., Reder J.” Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin 1977, s. 103, 105, 134, 166.
- Szady R.: Walka z reakcyjnym podziemiem w powiecie kraśnickim w latach 1944–1947, Lublin 1975, s. 59.
- Hejda J., Bataliony Chłopskie w powiecie kraśnickim w latach okupacji, w: Z dziejów powiatu kraśnickiego, Lublin 1964, s. 237.
- Szaflik J.: Wieś lubelska w połowie XVII wieku, Lublin 1963, s. 136–139.
- Inglot S. (red.), Rejestr poborowy województwa lubelskiego, Wrocław 1957, s. 79.
- Śladkowski W.: Początki i rozwój przemysłu w powiecie kraśnickim w latach 1800–1915, w: Z dziejów powiatu kraśnickiego, Lublin 1964, s. 196.
- Sochacka A.: Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu, Lublin 1987, s. 27, 71.
- Tarnawski A. Dzieje powstania dóbr ordynacji zamojskiej, Teka Zamojska 1938, z. 2, s. 81–82.
- Markiewicz J., Szczygieł R., Śladkowski W.: Dzieje Biłgoraja, Lublin 1985, 33–34.
- Stworzyński M.: Opisanie historyczno-geograficzne ordynacji zamojskiej z 1834 r., s. 17–18, 13p.
- Kuraś S.: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, w: Dzieje Lubelszczyzny, t. III, Warszawa 1983, s. 51, 78.
- Chełmski Konsystorz Greckokatolicki, sygn.: 324, 3, 7–8, 11.
- Archiwum Ordynacji Zamojskiej, sygn.: 251, 22–27; 253, 24–25; 2113a; 7995; 7956; 7957; 17465.
- Komisarz do spraw włościańskich powiatu Janów, sygn.: 351, 76–79v; 350, 97–99v.
- Komisja Gubernatora Lubelskiego, sygn: R 89, 899v–902v.
- Opis Gmin Powiatu Janowskiego (OGPJ), 1933 r. (Muzeum Regionalne w Kraśniku).
- Diecezja Lubelska 1985, Lublin 1985, s. 190.