Fagradalsfjall

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Fagradalsfjall
Ilustracja
Widok na Fagradalsfjall i okolice od południa
Państwo

 Islandia

Położenie

Grindavíkurbær

Wysokość

385[1] m n.p.m.

Dane wulkanu
Rok erupcji

2023

Położenie na mapie Islandii
Mapa konturowa Islandii, na dole po lewej znajduje się czarny trójkącik z opisem „Fagradalsfjall”
Ziemia63°54′N 22°16′W/63,900000 -22,266667
Multimedia w Wikimedia Commons

Fagradalsfjall (wymowa: [ˈfaɣratalsˌfjatl̥]) – masyw górski pochodzenia wulkanicznego na półwyspie Reykjanes w południowo-zachodniej Islandii, około 8 km na północny wschód od miejscowości Grindavík (gmina Grindavíkurbær). Najwyższy szczyt w obrębie masywu, Langhóll, osiąga wysokość 385 m n.p.m. Drugi wyróżniający się szczyt to Stóri-Hrútur o wysokości 353 m n.p.m.[1][2] Fagradalsfjall wchodzi w skład systemu wulkanicznego Krýsuvík-Trölladyngja. Niekiedy bywa jednak klasyfikowany jako odrębny system wulkaniczny[3][4].

Nazwa masywu oznacza w języku islandzkim „górę w pięknej dolinie”[5].

Katastrofa lotnicza w 1943 roku[edytuj | edytuj kod]

Ofiary wydobywane z wraku samolotu na Fagradalsfjall w 1943 roku

W 1943 na Fagradalsfjall rozbił się amerykański samolot bombowy B-24 Liberator. W katastrofie zginęło 14 osób, w tym generał Sił Powietrznych Armii Stanów Zjednoczonych Frank Andrews[2].

Erupcja w 2021 roku[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Erupcje wulkaniczne na półwyspie Reykjanes.
Sejsmogram wstrząsu z 7 marca 2021 roku
Pierwsze zdjęcia z erupcji 19 marca 2021 roku
Wypływ lawy z krateru w dolinie Geldingadalir
Turyści przy pierwszym kraterze w dolinie Geldingadalir
Wypływ lawy z nowej szczeliny 5 kwietnia 2021 roku
Widok erupcji z Reykjavíku w maju 2021 roku

Do poprzedniej erupcji w tym systemie wulkanicznym doszło w XII wieku[4]. Inne źródła podają 1340 rok[3].

Erupcję w marcu 2021 roku poprzedziła znacząca aktywność sejsmiczna od grudnia 2019 roku[6][7]. Część wstrząsów osiągnęła magnitudę powyżej 5, m.in. 20 października 2020[8][9], 24 lutego 2021[6][10] oraz 7 marca 2021[11].

Pierwszy wypływ lawy nastąpił 19 marca 2021 roku w środkowej części masywu, w bezodpływowej dolinie Geldingadalir. Lawa zaczęła wydobywać się ze szczeliny o długości 200 m z wydajnością około 5-7 m3/s. W jej składzie stwierdzono wysoką zawartość MgO, co oznaczało, że magma docierała na powierzchnię z głębokości około 17-20 km. Na tej podstawie przewidywano, że wskutek erupcji może powstać wulkan tarczowy[6][12].

5 kwietnia około 700 m na północny wschód od pierwszego krateru pojawiły się dwie nowe szczeliny wulkaniczne o łącznej długości około 200 m, z których lawa zaczęła spływać do sąsiedniej doliny Meradalir. W nocy z 6 na 7 kwietnia lawa zaczęła się wydobywać z trzeciego miejsca położonego między dwoma wcześniejszymi miejscami wypływu lawy. 10 kwietnia – z kolejnego, czwartego, miejsca między kraterem drugim i trzecim. Kolejne szczeliny (piąta i szósta) otworzyły się 13 kwietnia. Wypływy lawy następują na odcinku o łącznej długości około 900 m. W drugiej połowie kwietnia wypływy lawy w północnej części ustały[13][12]. Do 12 kwietnia pole lawowe osiągnęło powierzchnię 0,75 km², a 21 kwietnia, po miesiącu erupcji, 1 km²[14]. W tym czasie średni wypływ lawy osiągnął średnią wydajność rzędu 5,6 m3/s. Pod tym względem erupcję tę można zaliczyć do niewielkich w porównaniu z innym wybuchami wulkanów na wyspie[13].

Od 26 kwietnia odnotowano zwiększoną aktywność w jednym z południowych kraterów (nr 5), w którym skoncentrował się wypływ lawy, podczas gdy pozostałe przestały wykazywać aktywność. Zaobserwowano wówczas fontanny lawy o wysokości około 50 m w porównaniu do 10-15 m wcześniej[15]. Od 2 maja wypływ z tego krateru przyjął formę pulsacyjną – 8-12 minut aktywności, 1-2 minut przerwy. W fazie aktywnej fontanny lawy osiągały wysokość 100-150 m[13]. Niektóre wyrzuty lawy oceniane były na 300 m wysokości[16], a 5 maja nawet ponad 450 m[17]. Były one widoczne z Reykjavíku[16]. 3 maja pole lawowe zajmowało powierzchnię 1,41 km², a 10 maja 1,78 km². W tym okresie nastąpiło zwiększenie wydajności wypływu lawy do 12,9 m3/s[14]. Taki wzrost aktywności uznano za nietypowy w porównaniu z wcześniejszymi wybuchami tego rodzaju wulkanów na Islandii, kiedy to największa wydajność obserwowana była z reguły na początku erupcji[18].

W połowie maja podjęto próbę zatrzymania potoku lawy poprzez usypanie dwóch wałów ziemnych o wysokości 4 m, następnie podwyższonych do 8 m. Miały one powstrzymać spływ lawy do doliny Nátthagi, a potem dalej w kierunku wybrzeża i drogi nr 427 (Suðurstrandarvegur) z Grindavík do Þorlákshöfn. 22 maja lawa pokonała jednak jedno z umocnień[19][20]. 18 maja lawa zajmowała powierzchnię 2,06 km²[14].

Od końca czerwca wylewy lawy były już mniej regularne z krótszymi lub dłuższymi przerwami w aktywności. Ostatecznie erupcja zakończyła się 18 września 2021 po blisko 6 miesiącach aktywności[21]. Objętość lawy z tej erupcji wyniosła 151 mln m3, a pole lawowe pokryło obszar 4,8 km²[22].

Erupcje w 2022 i 2023 roku[edytuj | edytuj kod]

Kolejne erupcje w masywie Fagradalsfjall, już o mniejszej intensywności, miały miejsce w sierpniu 2022[23] oraz w lipcu-sierpniu 2023[24] na północ od pierwszej erupcji.

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Ze względu na stosunkowo spokojny przebieg erupcji, stała się ona atrakcją turystyczną[25], przyciągając odwiedzających m.in. z położonego około 30 km na północny wschód regionu stołecznego. Do miejsca erupcji wyznaczono dwa szlaki rozpoczynające się od drogi numer 427[12]. Zagrożenie dla ludzi stanowią jednak gazy wulkaniczne, które gromadzą się w zagłębieniach terenu, zwłaszcza przy słabym wietrze[6]. Ze względu na możliwość niespodziewanego otwarcie kolejnych szczelin wyznaczono strefę zagrożenia wokół istniejących miejsc wypływu lawy i na ich przedłużeniu[12]. Z podwyższoną aktywnością wulkanu od początku maja związane jest większe ryzyko upadku bomb wulkanicznych w promieniu kilkuset metrów od aktywnego krateru[26][12].

Erupcję można obserwować na żywo za pośrednictwem kamer ustawionych m.in. przez islandzką telewizję publiczną RÚV[27] oraz główny islandzki dziennik Morgunblaðið[28].


Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Map Viewer. National Land Survey of Iceland. [dostęp 2021-03-20]. (ang.).
  2. ↑ a b Mt Fagradalsfjall. Visit Reykjanes. [dostęp 2021-03-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-01)]. (ang.).
  3. ↑ a b Krýsuvík-Trölladyngja. Global Volcanism Program. [dostęp 2021-03-20]. (ang.).
  4. ↑ a b Krýsuvík-Trölladyngja. Catalogue of Icelandic Volcanoes. [dostęp 2021-03-20]. (ang.).
  5. ↑ David Bressan: How To Name (and Pronounce) An Icelandic Volcano. Forbes. [dostęp 2021-04-09]. (ang.).
  6. ↑ a b c d A minor eruption underway. Icelandic Met Office. [dostęp 2021-03-20]. (ang.).
  7. ↑ Earthquakes on Reykjanes Peninsula Explained. Iceland Monitor. [dostęp 2021-03-20]. (ang.).
  8. ↑ M 5.6 – Iceland. USGS. [dostęp 2021-03-20]. (ang.).
  9. ↑ M5.6 at the Reykjanes peninsula. Icelandic Met Office. [dostęp 2021-03-20]. (ang.).
  10. ↑ M 5.6 – 6 km SE of Vogar, Iceland. USGS. [dostęp 2021-03-20]. (ang.).
  11. ↑ M 5.3 – 11 km ENE of Vogar, Iceland. USGS. [dostęp 2021-04-09]. (ang.).
  12. ↑ a b c d e Active volcanic zone in the Reykjanes peninsula. National Land Survey of Iceland. [dostęp 2021-04-09]. (ang.).
  13. ↑ a b c Re-evaluation needed of the size of the hazard area. Icelandic Met Office. [dostęp 2021-05-04]. (ang.).
  14. ↑ a b c Eldgos í Fagradalsfjalli. Háskóli Íslands - Jarðvísindastofnun. [dostęp 2021-04-11]. (isl.).
  15. ↑ Lava thrown over 50 metres into the air. RÚV, 2021-04-27. [dostęp 2021-04-27]. (ang.).
  16. ↑ a b Reykjanes volcano “has sore throat”. RÚV, 2021-05-03. [dostęp 2021-05-04]. (ang.).
  17. ↑ Icelandic Meteorological Office: 1/2 There was a slight change in the seismic tremor.... Twitter, 2021-05-05. [dostęp 2021-05-11]. (ang.).
  18. ↑ "Different eruption than we are used to". RÚV, 2021-05-11. [dostęp 2021-05-11]. (ang.).
  19. ↑ Trying to divert lava with earth banks. RÚV, 2021-05-17. [dostęp 2021-05-22]. (ang.).
  20. ↑ Hraunið komið yfir austari varnargarðinn. RÚV, 2021-05-22. [dostęp 2021-05-22]. (isl.).
  21. ↑ Update on Fagradalsfjall. Icelandic Met Office. [dostęp 2023-11-11]. (ang.).
  22. ↑ Hraunið nær nú yfir 4,8 ferkílómetra. mbl.is. [dostęp 2023-11-11]. (isl.).
  23. ↑ Latest news on the eruption at Reykjanes peninsula. Icelandic Met Office. [dostęp 2023-11-11]. (ang.).
  24. ↑ The activity in the Reykjanes Peninsula has entered a new phase. Icelandic Met Office. [dostęp 2023-11-11]. (ang.).
  25. ↑ Number of tourists at Geldingadalir eruption. Icelandic Tourism Dashboard. [dostęp 2021-04-09]. (ang.).
  26. ↑ Lava bombs can be thrown several hundred metres. RÚV, 2021-05-03. [dostęp 2021-05-04]. (ang.).
  27. ↑ Live from the Fagradalsfjall eruption. RÚV. [dostęp 2021-04-09]. (ang.).
  28. ↑ Gosið í Geld­inga­döl­um í beinni. mbl.is. [dostęp 2021-04-09]. (isl.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fagradalsfjall&oldid=73402356”